پروژه‌های ساخت و ساز باید بر اساس اصول و معیار مشخصی صورت گیرند. چراکه بسیاری از این پروژه‌ها بر روی سازه‌های قدیمی و فرسوده انجام می‌شوند که نیاز به انهدام جزئی یا کلی دارند. پس از تخریب ساختمان برای بنا کردن سازه جدید، زمین به خاکبرداری و گودبرداری نیاز دارد. این دو عملیات مراحل مهمی هستند که باید به‌درستی انجام شوند تا پی ساختمان استحکام لازم را داشته باشد. انهدام بنا به شکل‌های مختلف و با ابزارآلات گوناگونی انجام می‌شود. رعایت اصول تخریب ساختمان برای حفظ سلامت بناهای مجاور و جان کارگران و مهندسان امری الزامی است و باید تحت نظارت مهندسان عمران باشد. در ادامه به مراحل و اصولی که برای انهدام بنا و ساخت سازه جدید نیاز است، اشاره می‌کنیم.
چه زمانی به تخریب ساختمان نیاز است؟
در نظر عامه مردم خراب کردن هر قسمتی از یک سازه، اشاره به تخریب ساختمان دارد. بااین‌حال، در علم مهندسی معماری و عمران تخریب، به عملیاتی گفته می‌شود که در طی آن تجهیزات، مصالح، اجزای سازه‌ای یا غیرسازه‌ای و تأسیسات از ساختمان کاملاً جدا و خارج می‌شوند. انهدام می‌تواند به دلیل تعمیر، نوسازی، بازسازی یا حذف کلی سازه باشد. قبل از تعیین وسعت و روش انجام تخریب باید از فضا، میزان استحکام سازه و هزینه عملیات اطمینان حاصل شود. به‌طور مثال در برخی مناطق، اجازه و مجوز نوسازی یا خراب کردن بنا صادر نمی‌شود؛ بنابراین بهتر است قبل از شروع کار درباره همه جوانب پروژه تحقیق کنید. ساختمان‌های کلنگی با عمر بیش از بیست سال، سازه‌های با پی غیراستاندارد و ساختمان‌های فرسوده که غیرقابل‌بازسازی هستند، عموماً هدف تخریب و انهدام قرار می‌گیرند.
در تخریب سازه‌ها از چه لوازمی استفاده می‌شود؟
در تخریب ساختمان از تجهیزات مختلفی استفاده می‌کنند که برخی از آن‌ها بسته به روش انتخابی انهدام انتخاب می‌شوند:
- پتک: این وسیله برای خراب کردن سازه‌های کم ارتفاع و دیوارهای کوچک کاربرد دارد. معمولاً زمانی که قصد دارند از اجزا سازه دوباره استفاده کنند، پتک را برای تخریب انتخاب می‌کنند.
- فرغون: فرعون وسیله‌ای برای حمل بار و نخاله‌ها است.
- بیل: با کمک بیل نخاله‌ها را درون فرغون می‌ریزند. بهتر است برای این کار بیل با لبه صاف را انتخاب کرد.
- کلنگ: برای کندن سازه از کلنگ استفاده می‌کنند.
- قلم تخریب: برای تخریب قسمت‌ها حساس مانند دیوار مشترک بجای کلنگ، استفاده از قلم تخریب مناسب‌تر است.
- دیلم: دیلم وسیله‌ای برای بلند کردن اجسام مانند موزاییک‌ها است.
- دستگاه فرز: از این وسیله برای بریدن میلگردهای آویزان استفاده می‌کنند.
- چکش تخریب (بتن کن): این وسیله که در عموماً با نام برند خود یعنی چکش هیلتی نیز شناخته می‌شود برای تخریب دیوار و ساختمان و سازه‌ها بتنی مناسب است.
- بالابر: بالابر ساختمانی مکانیزمی است که با کمک آن می‌توان بار را از ارتفاع‌های مختلف حمل، انتقال و جابه‌جا کرد.
- تیفور: تیفور ابزاری برای کشیدن دیوار است.
- بولدوزر: برای انهدام سریع ساختمان‌های کوچک و انتقال آوار و خاک‌ها به کامیون از بولدوزر استفاده می‌شود.
- توپ یا گوی تخریب: برای انهدام و تخریب سازه‌های بلند در حد 6 یا 7 طبقه باید از توپ فولادی آویزان از جرثقیل استفاده کرد. کار با این وسیله به مهارت زیادی نیاز دارد. اپراتور باید بتواند توپ را به درستی هدایت و کنترل کند تا از آسیب به دیگر ساختمان‌ها یا سقوط جرثقیل جلوگیری کند.
- بیل مکانیکی: وسیله دیگری که برای تخریب ساختمان استفاده می‌کنند، بیل مکانیکی است که دارای یک بازوی تخریبگر می‌باشد. در صورت استفاده از این ابزار، عملیات انهدام از بالا به پایین انجام می‌شود.
- مواد منفجره: از این مواد برای تخریب ساختمان‌های بلند نظیر برج‌ها استفاده می‌کنند.
- چکش و تیشه
- دریل و ضربه زن برقی
- دستگاه هوابرش با گاز اکسیژن
- داربست فلزی
- طناب و قرقره
- الوار چوبی و بشکه
هدف از انجام عملیات خاکبرداری چیست؟
اگر هدف از تخریب ساختمان نوسازی کامل باشد، مهندس پروژه مراحل خاصی را قبل از بنا نهادن پی ساختمان انجام می‌دهد. خاکبرداری از مراحل اولیه در ساختمان‌سازی است که شامل فرایندهای هم‌تراز کردن، هم‌شیب و هموار کردن قسمت‌های مختلف زمین می‌باشد. درواقع قبل از شروع ساخت‌وساز، محدوده‌های مختلف زمین مورد نظر باید بر اساس خطوط و ترازهای مصوب شده در نقشه‌های اجرایی و دستورالعمل‌های دستگاه نظارت، هم‌سطح و هم‌شیب شده باشند. برای انجام این کار، کارگران باید تمامی مصالح و مواد خاکی یا قلوه‌سنگ‌های موجود در منطقه احداث را پاک‌سازی کنند.
در گذشته خاکبرداری به‌صورت دستی و با ابزارهای کوچکی انجام می‌شد اما امروزه برای انجام این عملیات از ماشین‌آلات مخصوص خاکبرداری استفاده می‌کنند. این فرایند با گودبرداری تفاوت دارد که در آن صرفاً هدف رفع برآمدگی‌ها و فرو رفتگی‌های موجود بر روی خاک است و عمق کنده‌کاری به کمتر از ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد.
گودبرداری چه نوع عملیاتی است؟
گودبرداری عملیاتی است که در طی آن سنگ، خاک و سایر مواد طبیعی بر روی زمین برداشته و جابه‌جا می‌شوند. این فرایند تا حدی ادامه پیدا می‌کند تا یک گودی در زمین ایجاد شود. هدف از انجام این عملیات در پروژه‌های عمرانی آماده‌سازی محدوده ساخت‌وساز و ایجاد یک پی محکم برای احداث ساختمان است. قبل از شروع عملیات گودبرداری باید خاک و زمین تحت بررسی و آماده‌سازی قرار بگیرد. برای انجام این فرایند از ابزارهای مختلفی برای جابه‌جا کردن خاک و سنگ بهره می‌برند. علاوه بر این، روش کار هر شرکت ساختمانی و پیمانکار نیز بسته به مواد مورد استفاده و هدف پروژه، متفاوت خواهد بود. عملیات بسیاری قبل، در حین و بعد از گودبرداری انجام می‌شوند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- گوشه و نقاط معیار قبل از انجام عملیات مشخص می‌شوند.
- سطح خاک به‌طور دقیق و عمق موردنظر برای گودبرداری پیمایش و محاسبه می‌شود.
- در صورت سست بودن زمین، خاک تقویت خواهد شد.
- محدوده نهایی عملیات مشخص می‌گردد.
- در صورت نیاز دستور احداث چاه یا تأسیسات زیرزمینی صادر می‌شود.
- حدود ساختمان باید دقیقاً مشخص گردد.
- پایدارسازی گود به وسیله دیوار حائل و سازه نگهبان صورت گیرد.
حفاری و گودبرداری غیر اصولی چه خطراتی را به همراه خواهد داشت؟
اولین هدف هر پروژه گودبرداری، حفظ جان انسان‌های داخل و خارج از گود و اجرای درست اصول ایمن‌سازی گودبرداری است. در صورت عدم رعایت چنین اصولی، خطر سقوط از ارتفاع وجود دارد. پرریسک‌ترین و مهم‌ترین خطر در محیط‌های تخریب ساختمان و گودبرداری، سقوط آوار و ریز دیواره‌ها است. در صورت ریزش آوار، خطر کمبود اکسیژن و خفگی نیز وجود دارد. درصورتی‌که گودبرداری به‌درستی انجام نشود احتمال برخورد و در نتیجه ایجاد صدمه به تأسیسات زیر زمینی همچون گاز، برق و آب وجود دارد. با بروز چنین مشکلاتی ممکن است بخارات و گازهای سمی به بیرون نشت و کارکنان را دچار مسمومیت کنند.
عملیات تخریب ساختمان به چه روش‌هایی صورت می‌گیرد؟
روش Tecorep، روش رباتیک و بازیافت بتنی از نوین‌ترین روش‌های تخریب ساختمان هستند. هر سازه از مواد و مصالح مختلفی تشکیل شده است که برای جداسازی و خراب کردن آن‌ها روش‌های مختلفی به کار می‌روند. بااین‌حال، صرف‌نظر از نوع روش، انجام این عملیات باید بر اساس اصول تخریب ساختمان صورت گیرد.
تخریب سازه به‌صورت دستی
در تخریب ساختمان به‌صورت دستی، کارگران مستقیماً درگیر عملیات می‌شوند. آن‌ها با کمک ابزارآلاتی مانند کلنگ، بیل و دریل اقدام به جداسازی بخش‌های مختلف ساختمان می‌کنند. مراحل تخریب دستی را می‌توان به طور خلاصه در 5 مرحله شرح داد:
- در اولین گام در تخریب سازه‌های فرسوده، قدیمی و غیرمجاز باید محیط اطراف کارگاه را محصور کرد. در این مرحله همچنین باید علامت‌های هشدار را در اطراف و داخل ساختمان قرار داد و یک راهروی ایمنی موقت را اجرا کرد.
- در قدم دوم لازم است تا همه وسایل داخل و خارج از ساختمان همچون کابینت، در و رادیاتور جمع‌آوری و به خارج از محل تخریب برده شود.
- برای انجام عملیات، تخریب ساختمان را باید از بالاترین قسمت سازه شروع کرد.
- لازم به ذکر است که نخاله‌ها را بعد از تخریب باید از ساختمان خارج کرد. دپوی نخاله‌ها به شکل متمرکز در یک بخش از ساختمان سبب بروز خطر ریزش ناگهانی خواهد شد. برای جلوگیری از چنین خطراتی یک سوراخ در مرکز سقف هر طبقه به شکل هم مرکز ایجاد می‌شود تا انتقال نخاله به پایین ساختمان به این شکل انجام شود. پس از انتقال ضایعات به خارج، کامیون‌هایی آن‌ها را به بیرون از کارگاه و خارج از محل پروژه منتقل می‌کنند.
- پس از تخریب همه دیوارها و سقف‌ها باید عوامل اضافی نظیر کلاف در و پنجره و کانال‌های کولر نیز از داخل سازه حذف شوند. قسمت‌های آهنی اسکلت اعم از تیرها و ستون‌ها با ابزاری به نام هوابرش از سازه جدا می‌شوند.
هر 5 مرحله تخریب ساختمان به‌صورت دستی گفته شده به نوبت در تمامی طبقات تا تخریب کامل ساختمان تکرار می‌شوند.
تخریب سازه به صورت مکانیکی
در عملیات خراب کردن بنا به روش مکانیکی، کارگران با هدایت ماشین‌آلات مخصوص مانند بیل مکانیکی و بدون دخالت مستقیم نیروی انسانی، اقدام به جداسازی و از بین بردن سازه می‌کنند. این روش نسبت به روش دستی بازده و سرعت بالاتری دارد. برای انهدام سازه با این تکنیک، تخریب را از بیرونی‌ترین بخش ساختمان شروع می‌کنند و از بالا به پایین ادامه می‌دهند.
به جهت حفظ تعادل ماشین‌آلات مکانیکی لازم است تا از وزنه‌های مخصوصی استفاده شود. برای حفاظت و جلوگیری از آسیب به اپراتور دستگاه در برابر خطرات مختلفی در زمان تخریب، ماشین باید دارای شیشه ضد ضربه باشد. اگر از تخریب ساختمان به روش مکانیکی استفاده می‌کنید، حتماً باید از صاف و محکم بودن سطح زمینی که ماشین‌آلات روی آن حرکت می‌کنند اطمینان حاصل کنید.
این تکنیک انهدام ساختمان را عموماً برای پروژه‌های انتخاب می‌کنند که فضای باز زیادی در اطراف ساختمان وجود دارد. در زمان عملیات انهدام، دستگاه‌های مکانیکی باید حداقل به اندازه نصف ارتفاع ساختمان و حفظ فاصله ایمنی از سازه فاصله بگیرند. با این کار در زمان فرو ریختن و ریزش ساختمان هیچ‌گونه آسیبی به راننده نخواهد رسید.
تخریب سازه به صورت انفجاری
در تخریب ساختمان به روش انفجاری از مواد منفجره برای از بین بردن سازه استفاده می‌کنند. این روش باید کاملاً تحت نظارت افراد ماهر و متخصص انجام شود. در طی عملیات انفجاری، سازه یا به‌صورت درختی ریزش می‌کند یا نوع انفجار به گونه است که ساختمان بر روی خودش فرو می‌ریزد.
در این حالت مواد منفجره را در نقطه‌ای مناسب از ساختمان قرار می‌دهند تا با انفجار آن، ساختمان سست و در اثر نیروی جاذبه به روی خود فرو بریزد. مواد منفجره به‌عنوان جرقه‌ای برای شروع انهدام عمل می‌کنند. مواد منفجره اعضای باربر ساختمان را از بین می‌برند و از این طریق طبقات فوقانی بر روی طبقات زیرین خود ریزش می‌کنند. وزن طبقات بالایی باید در حدی باشد که سبب ریزش طبقات پایینی خود شود.
برای انجام عملیات تخریب ساختمان با این روش باید برنامه‌ریزی دقیقی انجام شود. این روش مستلزم انجام محاسبات پیچیده، دقیق و مهندسی شده است. ساختمان باید حتماً در همان محلی که در نظر گرفته شده است ریزش کند. برنامه‌ریزی دقیق از بروز خسارت و حوادث ناگوار برای ساختمان‌های مجاور جلوگیری می‌کند.
بهترین جا برای قرار دادن مواد منفجره، پی و ستون‌های ساختمان است. با ویران شدن پی ساختمان، سازه به‌راحتی بر روی خودش ریزش می‌کند. مزیت این روش، کاهش زمان تخریب سازه است. اگر قصد انتخاب این روش انهدام را دارید باید در انتخاب قدرت مواد منفجره، ترتیب انفجارها، سن ساختمان و سازه‌های اطراف و کنترل لرزش زمین در محل تخریب دقت لازم را داشته باشید.
برای تخریب ساختمان چه مراحل و اصولی باید انجام شود؟
- برق ساختمان را از پشت کنتور قطع کنید.
- از اداره گاز منطقه درخواست نمایید که انشعابات گاز را قطع کنند.
- شیر فلکه کنتور آب باید بسته و قطع گردد.
- کلیه تجهیزات مکانیکی و برقی ساختمان را باز کنید.
- یک حریم ایمن برای انجام عملیات تخریب ساختمان ایجاد کنید.
- درب‌های چوبی یا آهنی و پنجره‌های شیشه‌ای را از ساختمان جدا نمایید.
- عایق‌های رطوبتی موجود در سقف را حذف کنید.
- دیوار باربر را از طاق ضربی جدا کنید و تیرآهن‌ها را نیز تفکیک گردانید.
- از گواهینامه رانندگان ماشین‌آلات سنگین اطمینان حاصل کنید.
- می‌بایست از فشارهای افقی ناشی از انباشت مصالح به دیوارها جلوگیری شود.
- کارگرانی استخدام کنید که در زمینه تخریب ساختمان مهارت کافی دارند.
- از جداسازی برق گیر از سازه اطمینان حاصل نمایید.
- عملیات تخریب باید طبق استاندارهای مکتوب صورت گیرد.
- نخاله‌ها و مصالح حاصل از تخریب باید به‌درستی بارگیری شوند.
- ضایعات و نخاله‌های مصالح را از کنار معابر عمومی و ساختمان‌های همسایه جمع‌آوری کنید.
- در مرحله اول می‌بایست پوشش تیرچه‌بلوک سقف‌ها منهدم شوند و بعد از آن با کمک چکش هیدرولیکی دیواره‌های هر طبقه را جدا کنید.
- مصالح و ضایعات بر روی سقف‌ها را جمع‌آوری نمایید.
- کارفرما باید ساختمان را در برابر احتمال بروز حوادث بیمه کند.
- فاضلاب‌های قدیمی باید از آهک و خاک پر شوند.
چه عواملی بر هزینه انهدام سازه‌ها تأثیر دارد؟
برای تخمین هزینه تخریب ساختمان باید عواملی همچون شکل ساختمان، استحکام و قدمت، مصالح به کار رفته، متراژ محیط، ماشین تخریب، میزان ایمنی تخریب، نوع تکنیک انهدام، شکل سقف، تعداد طبقات، سهولت در رفت و آمد و موقعیت مکانی و شهری ساختمان را در نظر بگیرید.
تخریب ساختمان عملی تخصصی است که باید با دقت زیاد و توسط پیمانکاران دارای صلاحیت انجام شود. انهدام‌هایی که بدون رعایت اصول ساختمانی صورت می‌گیرند، درنهایت منجر به آسیب‌های جدی به ساختمان‌های مجاور می‌شوند. گودبرداری و خاکبرداری نیز باید با تکیه بر دانش روز و امکانات پیشرفته انجام شود. شرکت خاکبرداران تجهیز پایتخت با سال‌ها تجربه در زمینه تخریب، گودبرداری و خاکبرداری فعالیت گسترده‌ای در زمینه ساخت‌وساز دارد. این شرکت عمرانی با بهره‌مندی از نیروهای متخصص و ماشین‌آلات پیشرفته هر نوع پروژه ساختمانی را با رعایت تمامی اصول مهندسی و ایمنی انجام می‌دهد.
